Zakochaj się w zazen
W zeszłym miesiącu przyjrzeliśmy się jednej z wersji "Instrukcji do Zazen" Rōshiego Kōdō Sawaki. Porównując je do mapy stwierdziliśmy, że jest to raczej dość ogólna mapa, która powinna być używana z ostrożnością i zdrowym rozsądkiem, w przeciwnym wypadku zabłądzimy. Przez następnych kilka miesięcy chciałbym prześledzić inny zestaw "Instrukcji do poprawnego siedzenia w zazen" Rōshiego Sawaki. Istnieją jej dwie wersje, starsza zawarta w aneksie do pierwszej książki Sawakiego "Zendan" (dosł. "Nieformalne mowy Zen", pierwsze wydanie z 1938 roku. Sawaki nigdy nie napisał książki, więc ta i wszystkie inne jego autorstwa są zbiorami jego mów) i poprawiona wersja z 1968 roku, którą można znaleźć w japońskiej broszurze wprowadzającej do Zen (roshi Sawaki zmarł w 1965).
Porównując je do instrukcji z zeszłego miesiąca, te wersje można nazwać mapami w znacznie większej skali, bardziej szczegółowymi. Przypuszczam, że jednym z powodów tych różnic jest to, że instrukcje w "Zendan" były przeznaczone dla ludzi bez żadnego doświadczenia w Zen. Podczas, gdy instrukcje, które prześledziliśmy w zeszłym miesiącu, były prawdopodobnie ustnymi pouczeniami, przekazanymi bezpośrednio słuchaczom w sali do medytacji. Słuchacze ci najprawdopodobniej też nie mieli doświadczenia w Zen, ale przede wszystkim możliwe, że brakowało im motywacji do praktyki, a Roshi Sawaki i jego asystent byli tam po to, żeby sprawdzać i poprawiać ich postawy. Oznacza to, że gdy roshi mówił ludziom: "cofnij podbródek tak mocno, aż nie zacznie boleć" lub "odbyt powinien wskazywać prosto do tyłu" to on lub jego asystent siedzili w takiej pozycji, aby pokazać poprawną postawę uczniom przez wskazywanie miejsc na ciele lub przez dawanie przykładu samym sobą. Słuchacze mogli zobaczyć na własne oczy i poczuć własnym ciałem, o co chodzi roshiemu, oraz wiedzieli, które z wyrażeń były przesadne. Gdy mamy do czynienia z książką, nie jest to możliwe, więc roshi Sawaki musiał być znacznie bardziej ostrożny i dokładny w udzielaniu instrukcji. Pomimo tego zaczyna słowami:
"Są to tylko proste instrukcje, które mają pomóc początkującemu w praktyce i doświadczeniu zazen w domu. Jeśli są czytelnicy, którzy aspirują do głębszego zapoznania się z zazen, to mogą zacząc z tymi instrukcjami, jednak powinni oni w takim przypadku poszukać przewodnictwa prawdziwego nauczyciela."
Niemożliwym będzie przeanalizowanie każdego punktu z tych instrukcji, ale chciałbym się skoncetrować na punktach, które nie były wymienione w instrukcjach z zeszłego miesiąca (a jest ich kilka). Istnieją również "Wprowadzenia do Zazen" w języku angielskim, które są szeroko dostępne w miejscach praktyki szkoły Zen Soto na całym świecie.Oba zdają się mocno opierać na instrukcjach z "Zendan". Jedno zatytułowane jest "Shikantaza", pierwszy raz wydane w 1985 roku, drugie niemal identyczne, tylko z innymi zdjęciami pt. "Soto Zen", wydane w 2002. "Shikantaza" zawiera nawet dwa zdjęcia roshiego Sawaki, które pochodzą z "Zendan" i są w jakiś sposób dziwne - wspomnę o tym później. Gdziekolwiek będą pojawiały się różnice między japońskim a angielskim tekstem, to je skomentuję.
Aneks do "Zendan" składa się z dwóch części. Pierwszą jest "Fukanzazengi" w jego starej japońskiej wersji, która jest czasami śpiewana podczas wieczornego siedzenia w dojo Zen. Druga część, to dwudziestostronicowe instrukcje, którymi będę się z wami dzielił przez następne miesiące. Są one głównie oparte na "Zazen-yojinki" Keizana Jokin Zenji. Do każdego pouczenia Sawaki daje odpowiedni cytat z "Zazen-yojinki". Aby ułatwić sprawę będę omijał większość cytatów z "Zazen-yojinki" i raczej cytował z angielskiej książki "Shikantaza" tylko, gdy nie będzie istotnych rozbieżności z japońskim tekstem "Zendan".
Najpierw spójrzmy na spis treści "Instrukcji do poprawnego siedzenia w zazen":
1)
Zanim zaczniesz zazen
a) Gdzie siedzieć
b) Fizyczne przygotowania
c) Co założyć
d) O
poduszce
2) Jak ułożyć ciało podczas zazen
3)
Co
zatrzymać w umyśle
a) Gdzie umieścić umysł
b) O
nastawieniu
umysłu
4) Różne rzeczy, na
które należy zwrócić
uwagę podczas zazen
a) Gdy stajesz się śpiący
b) Jak praktykować
kinhin (chodzona praktyka)
c) O kyosaku (kij do budzenia)
d)
Jak robić gassho (trzymanie złączonych
dłoni)
e) Jak robić
pokłony
f) Jak długie powinno być siedzenie
Zanim zacznę pierwszy punkt w następnym miesiącu, chciałbym przyjrzeć się ostatniemu punktowi 4f), gdyż jest to ważne pytanie, które jest mi zadawane od czasu do czasu. Roshi Sawaki mówi:
"Jak długie powinno być siedzenie?
Sprawą najwyższej wagi jest to, aby dawać z siebie wszystko podczas zazen, nawet jeśli zazen jest krókie. Bardziej istotne niż długość siedzenia w zazen jest to, jak poważny wysiłek w nie wkładasz? Jeden okres siedzenia powinien zawierać się pomiędzy 20 minutami a godziną. Jeśli myślisz, że powinieneś siedzieć tak długo, jak to możliwe, to praktyka będzie dla ciebie tylko mordęgą. Ważniejszym jest, by siedzieć regularnie. Pownieneś zakochać się w zazen!"
Gdy siedzisz z grupą praktykujących, powinieneś siedzieć tak długo lub krótko, jak wszyscy. Nie wolno ci wstać podczas zazen i odpocząć w swoim pokoju. Jednak nie jest także dobrze siedzieć w zazen, ponieważ myślisz, że osiągnałeś "głęboki stan samadhi" w czasie, gdy inni praktykują kinhin i nie chcesz przerywać tego, co robisz na poduszce. W Antaiji okres siedzenia zazwyczaj trwa 45 minut podczas sesshin i jedną godzinę w pozostałe dni.
Więc "jak długo powinienem siedzieć" jest pytaniem tylko wtedy, gdy siedzi się samemu i to ty musisz znaleźć odpowiedź na to pytanie. Najważniejszym jest ostatnie zdanie Sawakiego: powinniśmy zakochać się w zazen, w innym wypadku nie da się kontynuować praktyki, która "nie służy do niczego" Jeśli myślisz, że zazen jest rodzajem kary - zostaw je!
